- een cultuurhistorische tentoonstelling -

De aartshertogen Albrecht en Isabella regeerden over onze gewesten in het eerste kwart van de 17de eeuw. Hun bewind kreeg vrij snel een haast mythische weerklank. Ze werden door hun medestanders (en in enkele gevallen ook door hun tegenstanders) geloofd voor hun vredeswil, rechtvaardigheid, vroomheid en mildheid. Als beschermheren van Pieter Paul Rubens waren ze zowat de peetouders van de Vlaamse Barok.

Dit jaar is het 400 jaar geleden dat het bewind van de aartshertogen een aanvang nam. Zulk een eeuwfeest biedt de ideale gelegenheid om de balans op te maken van wat hun regering heeft betekend. De tentoonstelling die in het najaar in het Jubelparkmuseum aan Albrecht en Isabella wordt gewijd, wil dit op een voor iedereen toegankelijke manier doen. Ze schenkt op de eerste plaats aandacht aan de intense wisselwerking die het aartshertogelijke bewind tot stand bracht tussen de kunsten en hun politiek. Daarnaast wil ze aanwijzen hoe hun beleid ons leven tot op vandaag beïnvloedt.

Kort voor zijn dood besliste Filips II dat zijn lievelingsdochter, de infante Isabella Clara Eugenia, haar volle neef, aartshertog (en op dat moment ook nog kardinaal) Albrecht van Oostenrijk, zou huwen. Als bruidsschat gaf de oude koning haar de Nederlanden. Daarmee belastte hij het in feite niet meer zo jonge paar met een zware opdracht. De Nederlanden werden geteisterd door een burgeroorlog. Al bijna 30 jaar woedde er een opstand tegen het koninklijke gezag. De opstandelingen verweten de vorst machtsmisbruik en eisten vrijheid van godsdienst. Ze hadden na de eenzijdige invoering van nieuwe belastingen naar de wapens gegrepen. Ten noorden van de grote rivieren hadden ze zich verschanst en er een calvinistische republiek gevestigd. Het Spaanse leger controleerde alleen nog de zuidelijke provincies. Filips II hoopte dat zijn opvolgers de eenheid van de Lage Landen zouden herstellen.

Gedurende iets minder dan een kwarteeuw hebben Albrecht en Isabella over onze gewesten geregeerd. Ze vestigden hun hof te Brussel. In pracht en praal kon het de vergelijking met de andere Europese vorstenhoven doorstaan. De verzamelingen van pronkharnassen, wandtapijten en schilderijen die de aartshertogen op de Coudenberg aan hun verbaasde gasten toonden, waren vermaard doorheen Europa. Gezaghebbende geleerden en virtuoze kunstenaars lieten zich maar al te graag in hun dienst opnemen. Niet alleen de vermaarde humanist Justus Lipsius konden ze overhalen om een benoeming tot aartshertogelijk raadsheer te aanvaarden. Ook Pieter Paul Rubens trad tijdens hun regering in dienst van het Brusselse hof. Voor de positie van hofschilder zag hij zelfs af van zijn plan om definitief naar Italië terug te keren. Bijna even betekenisvol was de aanstelling van Wenzel Coebergher tot hofarchitect. Coebergher leidde niet alleen de talrijke bouwprojecten die Albrecht en Isabella ondernamen. Hij nam ook het initiatief tot de oprichting van de Bergen van Barmhartigheid, experimenteerde met potas en stond in voor de droogmaling van de Moeren.

De aartshertogelijke verzamelingen bevatten niet alleen kunstwerken. Ook de ontluikende natuurwetenschappen waren goed vertegenwoordigd. Vooral de talrijke nieuwe plant- en diersoorten die de westerse mens op zijn ontdekkingsreizen had leren kennen, waren gegeerde verzamelobjecten. In de tuinen van de Coudenberg bloeiden zoveel ongewone bloemen dat ze Jan Brueghel inspireerden tot zijn wereldvermaarde bloemstukken. Koralen, schelpen en kokosnoten werden tot kunstig vaatwerk verwerkt. De kinderloze infante omringde zich met een hele menagerie van papegaaien, honden, apen en dwergen. In die atmosfeer was het niet verwonderlijk dat men van zijn geliefde rijdieren een aandenken wou bewaren.

Naar het voorbeeld van Filips II trachtten de aartshertogen aanvankelijk de hereniging van de Nederlanden gewapenderhand af te dwingen. Deze strategie leverde echter weinig resultaat op. De jonge Republiek der Verenigde Provinciën bleek te sterk, de kost van de oorlog was veel te hoog. Bij hun aankomst vonden Albrecht en Isabella het land in puin en de staatskas leeg. De bevolking snakte naar vrede. Albrecht en Isabella hebben niet zonder moeite met de militaire logica gebroken en een nieuw beleid doorgedrukt. In 1609 zorgden ze met het Twaalfjarig Bestand voor een opschorting van de vijandelijkheden. Nu konden ze al hun energie wijden de heropbouw van onze gewesten.

Albrecht en Isabella dankten hun reputatie vooral aan de tweede helft van hun regering. In de jaren na het Bestand ontpopten ze zich tot voorvechters van de vrede. Ze beseften dat een duurzame vrede voorspoed en rechtvaardigheid veronderstelde. Daarom bevorderden ze het herstel van landbouw en nijverheid, trachtten ze de financiële situatie te verbeteren en ijverden ze voor een hervorming van de justitie. Meer dan eens valt het niet moeilijk om in hun plannen en bekommernissen iets van onze eigen tijd te herkennen. De aartshertogen zagen het katholicisme als het bindweefsel van hun monarchie. Deze overtuiging motiveerde de steun die ze aan de Contrareformatie verleenden. Hun steun voor het herstel van het katholicisme in de zuidelijke gewesten getuigde evenwel van realiteitszin. Ze verwachtten immers meer resultaat van een beperkte tolerantie en dialoog, dan van een harde repressie van het protestantisme.

De kunsten leverden een wezenlijke bijdrage tot het aartshertogelijke vredesoffensief. Net zoals de 20ste eeuwse marketeers geloofden de aartshertogen in de macht van het beeld. Ze plaatsten allerhande opdrachten die de lof van het beleid moesten verkondigen. Architecten, schilders en beeldhouwers werkten nauw samen met edelsmeden, tapijtwevers en borduurwerkers. Geleerden en literatoren onderbouwden het geheel. Op die manier hebben Albrecht en Isabella de tweede helft van hun bewind in een totaalkunstwerk vereeuwigd. Een belangrijk deel hiervan is naar aanleiding van de tentoonstelling voor het eerst sinds bijna vier eeuwen samengebracht.

 ‘Albrecht en Isabella (1598-1621)’ is een gezamenlijke organisatie van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, de KU Leuven en de Sociedad Estatal para la Conmemoracion de los Centenarios de Felipe II (1998) y Carlos V (2000) in Madrid .

Na Brussel reist de tentoonstelling naar het Prado Museum in Madrid.

 De tentoonstelling brengt een overzicht van de artistieke productie ten tijde van Albrecht en Isabella. Vele van deze werken behoorden tot de aartshertogelijke verzamelingen. Ze zijn nu verspreid over diverse Belgische en buitenlandse openbare en privé-verzamelingen.

De KMKG verkregen de medewerking van tal van prestigieuze instellingen om de topwerken na vier eeuwen opnieuw samen te brengen. In totaal gaat het om ruim 400 werken waaronder schilderijen, beeldhouwwerken, edelsmeedwerk, wandtapijten, textiel, …

Hieronder volgt een selectie :

 Wenen, Kunsthistorisches Museum, Kunstkammer

Antonio SUSINI, Hercules verslaat de Centaur. Brons, ca. 1590

Anoniem, Singalese vork, Singalese lepel. Bergkristal, goud en robijnen, eind 16de eeuw

Madrid, Prado Museum

Pieter Paul RUBENS & Hendrik van BALEN, Portret van Isabella. Olie op doek, 1618

Jan I BRUEGHEL & Hendrik van BALEN, Het gezicht en het gehoor. Olie op doek, 1618

P.P. RUBENS, Portret van Albrecht. Olie op doek.

P.P. RUBENS, Perseus en Andromeda. Olie op doek, 1638.

Denijs VAN ALSLOOT, Maskerade op het ijs. Olie op doek, 1570-1620.

St. Petersburg, Hermitage

P.P. RUBENS, De tempel van Janus. Olie op paneel, 1635.

P.P. RUBENS, De H. Idelfonsus krijgt de kazuivel van de H. Maagd. Olie op doek, ca. 1630

Londen, Verzameling van H.M. Koningin Elisabeth II

Leone LEONI, Buste van Philips II. Brons, midden 16de eeuw

 Londen, Victoria and Albert

Denijs VAN ALSLOOT, Ommegang van 1615. Olie op doek, 1616.

 Munchen, Alte Pinakothek

Frans SNYDERS, Voorraadkamer met wild en een dienstknecht. Olie op doek, 1615-1620

 Brussel, Karmelietessenklooster

Habijt van Isabella, 1633

 Groot-Brittannië, privé-verzameling

Otto VAN VEEN, Dubbelportret van de Aartshertogen Albrecht en Isabella. Olie op doek, ca.1615

 en uit de Brusselse Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis zelf komen o.m. :

Brussels atelier, Bedsprei van de Aartshertogen. Kant, 1599.

Een rondleiding in de tentoonstelling

 De bezoeker kan onder begeleiding van een (kunst)historicus een rondleiding in de tentoonstelling volgen. Er zijn bezoeken voor volwassenen en voor schoolgroepen. Het aantal personen per groep is beperkt tot 15 personen, een rondleiding duurt ongeveer 1 uur. Reserveren is noodzakelijk.

Wanneer : elke dag behalve zondag, voor scholen enkel tijdens de week.

Prijs : volwassenen : 2.200 BEF weekdagen - 2.700 BEF zaterdag en woensdagavond

scholen : 1.800 BEF - Reservering : 02/741.73.03

De bezoeker kan ook een audio-gids huren (Nederlands en Frans). Prijs : 150 BEF

Brussel ontdekken ‘in het spoor van Albrecht en Isabella’

Brussel was ten tijde van de aartshertogen ongetwijfeld de mooiste en actiefste stad van het Hertogdom Brabant. De verfijning was zichtbaar zowel aan het hof in het Paleis Coudenberg, als in de Brusselse binnenstad die regelmatig werd opgeluisterd door Blijde Intredes, processies, en optochten. De rondleiding biedt een blik op de wereld van Albrecht en Isabella langs straten en wijken, kloosters en kerken, parkjes en pleinen, paleizen of wat daarvan overblijft,. Onder het Brussels Koningsplein bijvoorbeeld ligt de zogenaamde 'Isabellastraat', een ondergrondse privé-straat die het paleis van Albrecht en Isabella verbond met de St. Michiel en St.Goedele kathedraal. Ze verschafte Isabella de mogelijkheid om zich rustig en discreet naar de kathedraal te begeven. Het is het enige wat herinnert aan het aartshertogelijk paleis.

Deze 'straat' en de onlangs opgegraven restanten van de Magna Aula van Karel V kan men nu samen met de tentoonstelling in het Jubelparkmuseum bezoeken, al dan niet in combinatie met een stadswandeling.

voor groepen : Prijs : 5.000 BEF voor de stadswandeling + tickets expo (tijdens de week) - 5.500 BEF voor de stadswandeling + tickets expo (op zaterdag). Reservering : TIB/GBB : 02/548.04.48 - Jubelparkmuseum (KMKG) : 02/741.73.03

voor individuele bezoekers : vertrek aan de ondergrondse Isabellastraat. Prijs : 700 BEF/pp. voor de stadswandeling en de tentoonstelling. Reservering : TIB/GBB : 02/548.04.48 - Jubelparkmuseum (KMKG) : 02/741.73.03

voor groepen en individuele bezoekers : toegang tot de tentoonstelling en tot de ondergrondse Isabellastraat. Prijs : 300 BEF individuele bezoeker - 220 BEF met korting - 140 BEF schoolgroepen. Verkrijgbaar aan beide kassa’s.

Aartshertogelijk tafelen

 Gerechten als gefruytte capuyn met een sauce van stekel-besien, ghesoden cabillau in vergulde sop, toerte reale werden door de aartshertogen waarschijnlijk zeer gesmaakt. Deze en andere lekkernijen kan de bezoeker degusteren in een speciaal voor de gelegenheid ingericht barok kader voor of na een tentoonstellingsbezoek.

De menukaart biedt een keuze uit gerechten overgenomen uit het enige bewaarde kookboek dat in de Zuidelijke Nederlanden werd gedrukt onder de regering van Albrecht en Isabella. Het is van de hand van Antonius Magirus en draagt als titel ‘Koock-Boeck ofte familieren Keuken-Boeck’, Leuven, 1612. Reserveren is noodzakelijk : 02/ 741.73.03

 Lezingen

Albrecht en Isabella - na 400 jaar ?

Prof. dr. Luc Duerloo, commissaris van de tentoonstelling, hoogleraar EHSAL - KULeuven

4 oktober 98 om 10.30u

‘The peace-making sex’: Gender and representation in Joannes Bochius’ s account of the Joyous Entry of Albert and Isabella into Antwerp

Dr. Margit Thøfner, Teaching Fellow in the School of Art History, Univ. of St. Andrews, Scotland

11 oktober 98 om 10.30u

Spanje en de Nederlanden in de 16de en 17de eeuw

Drs. Werner Thomas, KU Leuven

18 oktober 98 om 10.30u

Le Baroque des Pays-Bas méridionaux

D. Blanjean

28 oktober 98 om 9u45 en 31 oktober 98 om 14u

Museumateliers voor kinderen

De Blijde Intrede van Albrecht en Isabella te Brussel

Museumatelier op zondag voor kinderen van 6 tot 12 jaar

4, 11, 18 en 25 oktober 98 om 12.30u

Aan het hof van de aartshertogen: de Zuidelijke Nederlanden 400 jaar geleden

Drie dagen in het museum voor jongeren van 12 tot 16 jaar

4 - 6 november 98 van 9.30 tot 16.30u

Ruiken, voelen, horen, zien en proeven : vijf zintuigen in één atelier

Twee dagen in het museum voor kinderen van 5 tot 10 jaar

22 - 23 december 98 van 9.30 tot 16.30u

 Wandelvoordrachten in het Muziekinstrumentenmuseum (KMKG)

Muziek in de tijd van Albrecht en Isabella

9 oktober, 13 november en 11 december 98 om 14u

 De ‘Gouden Eeuw’ ontdekken in Spanje

Inspelend op de tentoonstelling Albrecht en Isabella in Brussel enerzijds en de festiviteiten rond Filips II en Karel V in Spanje anderzijds, organiseert het reisbureau Touring culturele reizen naar het geboorteland van Isabella. Per maand worden 2 van deze reizen verdeeld onder de tentoonstellingsbezoekers. De gelukkige winnaars reizen per vliegtuig, blijven 7 dagen ter plaatse en bezoeken o.m. het Escuriaal en het Palacio Real in Madrid, de historische wijken in Toledo, de kathedraal van Valladolid.

 Plaats : Jubelparkmuseum (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis - KMKG)

Jubelpark 10, 1000 Brussel

 Toegangsprijzen : 250 BEF : individueel tarief

200 BEF : met korting

120 BEF : schoolgroepen

Voorverkoop tickets : Fnac België : 0900/00600

In elk Belgisch station kan u een voordelig combinaticket trein/metro/expo verkrijgen

 Openingstijden : dagelijks van 10u tot 17u, woensdagavond tot 22u.

gesloten op maandag, 1 en 11 november, 25 december, 1 januari

Rondleidingen : Ndl., Fr., D., E. : reserveren is noodzakelijk : 02/741.73.03

Audio guide : Nederlandse en Franse versie : 150 BEF

Catalogus : twee rijkelijk geïllustreerde volumes : een essaygedeelte (meertalige uitgave) en een

catalogusgedeelte (Ndl. en Fr. uitgave). Prijs : +/-1200 BEF; voor de 2 : +/- 2000 BEF

Aartshertogelijk tafelen : reserveren is noodzakelijk : 02/741.73.03

Tentoonstellings- en stadsbezoek : Brussel ontdekken in het spoor van Albrecht en Isabella - in

Museumateliers en lezingen : info en reservering : 02/741.73.13 (ateliers) en 02/741.72.14 (lez.)

Verblijf te Brussel : de Brussels toeristische dienst stelde een verblijfsprogramma samen voor de toeristische sector dat volledig in het teken van Albrecht en Isabella staat. Info : 02/513.89.40

Museumwinkel : een ruim aanbod van (kunst)boeken, CD’s, souvenirs

Cafetaria

Bereikbaarheid : ruime parkeergelegenheid

openbaar vervoer : Centraal station, Schuman; metro : Merode, Schuman;

tram, bus : 20, 61, 80, 81, 82